(Deze tekst verscheen als intro in het millenniumnummer van De Ingenieur, nummer 21 in december 1999.)
Bij de samenstelling van dit nummer hebben wij gezocht naar woorden en beelden die kernachtig uitdrukken hoe de techniek in de twintigste eeuw de wereld heeft veranderd. Vandaar de ruimtevaarder op de voorplaat. Voor het eerst in de 3,6 miljard jaar dat onze planeet bestaat, is aardse materie, waaruit wij tenslotte toch zijn opgebouwd, op eigen kracht teruggekeerd naar de ruimte, waar zij oorspronkelijk vandaan komt. De stap van de mens uit zijn eigen biosfeer heeft het beeld van het kwetsbare Ruimteschip Aarde voor eens en altijd i ons collectieve geheugen gegrift. Ik blader in het fotoboek Onze Aarde, in 1988 (vlak voor de Val van de Muur) uitgegeven door een club ruimtevaarders van voor en achter het IJzeren Gordijn, de Associatie of Space Explorers. Uit de begeleidende teksten van Amerikanen, Russen, Fransen, Duitsers, Britten en onze eigen Wubbo Ockels spreekt onveranderlijk ontroering over de schoonheid en bezorgdheid over de kwetsbaarheid van de aarde. Wie weet wordt ruimtetoerisme (zie pagina 46-49) nog een vorm van eco-toerisme. Zonder de informatie- en communicatietechnologie – de favoriete ‘uitvinding’ van een aantal ingenieurs, die wij om een bijdrage voor dit nummer vroegen – was de hele ruimtevaart niet mogelijk geweest, technisch niet maar ook politiek niet. Want dankzij de televisie konden de kiezers het ruimtevaartavontuur rechtstreeks meebeleven: een publieke verantwoording van besteding van miljarden guldens belastinggeld. Omgekeerd heeft de (onbemande) ruimtevaart de draadloze telecommunicatie in een enorme stroomversnelling gebracht, terwijl de dreiging van een kernoorlog met ballistische raketten leidde tot de bouw van een defensiecomputernetwerk waaruit het grenzeloze Internet is ontstaan. Het essay van prof.dr.ir. Harry Lintsen (projectleider van de serie Techniek in Nederland in de Twintigste Eeuw en directeur van de KIvI-stichting Historie der Techniek – SHT) verwoordt haarscherp hoe de dynamiek van een al eeuwen durende technische ontwikkeling ons op een ongekend niveau van welvaart en welzijn heeft gebracht. De foto van de landbouwtractor verbeeldt erg goed de mechanisering van de voedselproductie, waardoor we gezonder en langer leven dan ooit. De foto van de afvalwaterzuiveringsinstallatie heeft het net niet gehaald, die van de watertoren wel. De keuzes zijn wat willekeurig. Riolering, waterzuivering en goede drinkwatervoorziening behoren naast goed voedsel tot de grote verworvenheden van de technische twintigste eeuw. Hoe nu verder? We vroegen drs. Erik van de Linde (directeur van de Stichting Toekomstbeeld der Techniek) een vervolg te schrijven op Lintsens essay. De weg der vooruitgang blijft geplaveid met voetangels en zit vol valkuilen. Elke ontdekking en uitvinding heeft zijn onvermijdelijke schaduwzijde waartegen vooralsnog geen systeem een betere bescherming lijkt te bieden dan het liberaal kapitalisme met zijn politieke maar ook publieke checks and balances (de macht van de consument en de verbreiding van het aandeelhoudersschap). De kernexplosie geeft het best de ambivalentie weer die inherent is aan vooruitgang. Robert Oppenheimer zei: ’Toen we na de geslaagde proefdetonatie van de Trinity-bom uit de schuilkelder in New Mexico kwamen, wisten we dat de wereld nooit meer dezelfde zou zijn. Sommigen lachten, anderen huilden.’ Deze fantastische, huiveringwekkende uitvinding hield de wereld bijna 45 jaar met afschrikking gevangen in een gewapende vrede, totdat Ronald Reagan met het Star Wars-project definitief het vloerkleed onder het communistische systeem wegtrok. Sindsdien liggen alle wegen weer open. De historicus Francis Fukuyama verwacht dat wij ons in het derde millennium met biotechnologie gaan vervolmaken. De Britse onderzoeker Hugo de Garis denkt dat binnen een generatie een kunstmatig brein onze hersencapaciteit zal evenaren. En daarna? Zal de evolutie een stap verder zetten met zichzelf onderhoudende en ontwikkelende vormen van artificiële intelligentie en kunstmatig leven die zich op een goede dag van de lagere soort ‘mens’ ontdoen? Wacht onze nazaten een verblijf in een mensentuin? In de wetenschap dat mijn opvolger in elk geval nog geen cyborg is, wens ik alle lezers namens de redactie, redactieraad, uitgever, het KIvI en NIRIA een voorspoedige eeuwwisseling.
Erwin van den Brink, hoofdredacteur Zoveel bereikt en nog zo ver te gaan Van de redactie Erwin van den Brink
