De Franse regering staat niet toe dat het energiebedrijf Suez in Italiaanse handen komt en laat het daarom zo snel mogelijk fuseren met Gaz de France. De Spaanse regering probeert bij wet de overname van Endesa door het Duitse Eon te voorkomen. Energievoorziening is namelijk nationaal belang. Opeens beginnen nu Nederlandse parlementariërs zich zorgen te maken over de leveringszekerheid die de inmiddels geprivatiseerde nutsbedrijven bieden. Geprivatiseerd betekent namelijk overgenomen kunnen worden door een buitenlandse gigant.
Die huiver komt wat laat. Die hele privatiseringsdrang komt mij overigens voor als een soort stalinistisch kapitalisme. Zoals het stalinisme alle heil verwachtte van de staat, zo verwacht het stalinistisch kapitalisme dat van de markt. Het stalinistisch kapitalisme is net als het stalinisme een ideologie die zich bedient van quasi-wetenschappelijke methoden. Dat werkt rampzalig uit. De Europese commissarissen zijn net als de volkscommissarissen uit Stalins Sovjetunie politieke bureaucraten die bezig zijn met hun centralistische besturing van de interne markt.
Marktwerking valt nu eenmaal niet per Europese richtlijn of met welke oekaze dan ook op te leggen. Om in een sector marktwerking (terug) te brengen is technologische dynamiek nodig die de markt verruimt en zo het instappen van nieuwe partijen vergemakkelijkt. De energiesector kenmerkt zich door technologische stilstand evenals het spoor waar de privatisering schromelijk is mislukt: de politiek bemoeit zich er meer dan ooit mee
Laat ik een ander voorbeeld noemen. Waarom is de privatisering van de telefonie wel gelukt? Net als bij de NS was ook hier aanvankelijk een hoop heisa over de toetreding van nieuwe concurrerende partijen tot de bestaande infrastructuur, het vaste lijnennet. Echter, dit probleem heeft zich opgelost doordat zich een nieuwe technologie aandiende: de mobiele telefonie. Die nieuwe infrastructuur die explosief groeit maakt het gemakkelijker voor concurrenten van KPN in de markt te stappen.
In de jaren rond de Tweede Wereldoorlog werden trams en buurtspoorwegen verdrongen door de opkomst van particuliere autobusdiensten. De bus was een nieuwe vervoerstechniek die gebruik maakte van een nieuwe infrastructuur, het snel uidijende (snel-)wegennet. Dat creëerde ruimte voor nieuw particulier initiatief naast het spoor. De openbare weg is gemakkelijker te delen door vele (particuliere) gebruikers dan het spoor. In het systeem heerst in principe geen schaarste zodat de overheid niet regulerend hoeft op te treden in het wel of niet toelaten van vervoerders. Hier gold dat technologische vernieuwing de markt verruimde en daardoor marktwerking mogelijk maakte.
Ook in de radio- en televisiewereld zie je dat. Door de opkomst van breedbandinternet is het mogelijk radio en televisie te verpreiden buiten de door de overheid gecontroleerde omroepkanalen om. Die verruiming van mogelijkheden leidt tot een explosie van nieuw particulier initiatief. Notabene KPN, het voormalige staatstelefoonbedrijf dat is geprivatiseerd, begeeft zich in de vrije markt van het verspreiden van televisie-inhoud via Internet en het mobiele telefoonnet. De oude omroepkanalen maken gebruik van de ‘ether’ de FM en de VHF/UHF-band waarin schaarste domineert en derhalve de overheid regulerend dient op te treden met een Agentschap Telecom en een Commissariaat van de Media, een anachronistische goede-smaak-politie. Op die overheidsbemoeienis is het oude omroepbestel gebaseerd dat nu zijn langste tijd heeft gehad. Ook hier geldt dat technologische vernieuwing de markt verruimt en daardoor marktwerking mogelijk maakt. Alleen als die niet is opgelegd, dan lukt het.
Daarom denk ik ook dat de privatisering van de energievoorziening ons niet veel heil gaat brengen als er niets verandert aan de technologie. Er moet net als met het wegennet en het mobiele telefoonnet een nieuwe parallelle infrastructuur komen waarop nieuwe aanbieders zich vrijelijk kunnen ontplooien als concurrent en alternatief voor de huidige energieaanbieders.
Erwin van den Brink,
Hoofdredacteur van het technologietijdschrift De Ingenieur
